İbar Ticaret/ Arçelik Küçükyalı Maltepe
  • BIST 100

    10988,20%5,94
  • DOLAR

    41,28% -0,18
  • EURO

    48,61% 0,07
  • GRAM ALTIN

    4862,98% 0,37
  • Ç. ALTIN

    7888,34% -0,03

Yok Olan Bir Kültür : DEĞİRMEN

Yok Olan Bir Kültür : DEĞİRMEN

YÖRESEL KÜLTÜRÜMÜZ 21.12.2023 11:56:00 0
Yok Olan Bir Kültür : DEĞİRMEN

Osmanlı Devletinden günümüze ulaşan en değerli yazılı kaynaklardan olan Tapu Tahrir Defterleri ait oldukları bölgenin sosyal, ekonomik ve demografik yapısı hakkında
bilgilerin yanı sıra yerleşim yerlerinde üretilen mahsuller ve köylerde bulunan değirmenlerle alakalı bilgiler de verir. Bu defterlerden yöremizle ilgili en eski tarihlisi 1486 yılına
aittir. Bu defter ve bundan sonra tutulmuş defterlerde yöremizde çok sayıda değirmenin bulunduğu görülmektedir. Bundan anlaşılmaktadır ki Osmanlıların
bölgemizi fethi öncesi ve sonrası Rize bölgesi tam bir tarım bölgesidir. 

En çok üretilen ve temel gıda maddesi olarak tüketilen tarım ürünleri de mısır ile fasulyedir. Bunların yanında külür, fındık, ceviz, kabak, elma, armut, portakal,
mandalina, kendir (kenevir), karalahana ve üzüm diğer meyve ve tarla mahsulleri arasında bulunmaktadır. 


1515 tarihli Tapu Tahrir Defterinden Rize kazası ve köylerinde toplam 184 adet değirmenin bulunduğu
görülmektedir. 1530 tarihli İcmal (özet) Tapu Tahrir Defterine göre ise Rize’deki değirmenlerin sayısı 228’e çıkmıştır.


Mısırın su değirmenlerinde öğüterek un haline getirilmesi  için her köyde birkaç değirmenin bulunması gerekiyordu. Bu nedenle çok eski devirlerden beri bütün köylerimizde birden
çok değirmenler bulunmaktaydı. Nitekim gerek nüfus artışı, gerek yeni yerleşim yerlerinin kuruluşu yeni değirmenlerin de inşasını beraberinde getirmiş ve 1879 yılında bölgedeki
değirmen sayısı hayli artmıştı. O yıla ait Vilâyet Salnamesinde değirmen sayıları şu şekilde kaydedilmiştir. 


Rize Kazası 403, Kuraiseba (İkizdere) 101, Mapavri (Çayeli) 81, Karadere 35, Atina (Pazar) 51, Hemşin 100. Toplam 771.
Çay tarımının yaygınlaşmasından önce yöremizin temel gıda tüketim malzemesi mısır ekmeği olduğu için aileler hasattan sonra ihtiyaç duyacakları yıllık mısırı ev dışında bulunan
serender, nayla, paksa adlı mekânlarda veya ev içinde yapılmış özel kilerde muhafaza ederlerdi. Mısır zenginlik alameti kabul edilirdi. Cemiyet içinde konuşulurken birinin
zenginliğinden bahsetmek babında: “Onun yüz kot mısırı olur” derlerdi. İhtiyaç fazlası ürün komşu veya tüccara satılırdı. Bu durum 1970’li yıllara kadar devam etti.
Değirmenler akarsu ile çalıştıklarından daima dere ve ırmak yataklarında kurulurdu. Bu suyun bir harkta toplanarak yüksek bir yerden değirmenin alt kısmına yerleştirilmiş
çarka akıtılmasıyla çarkın dönmesi sağlanır, suyun çevirdiği çarktan değirmenin içine uzanan düzeneğin ucundaki değirmen taşının dönmesi sağlanırdı. Taşın ortasındaki
oyulmuş yere tam üstündeki hazneden yavaş yavaş düşen mısırlar, dönen taş tarafından un haline getirirdi. 


Temel gıda maddesi mısır ekmeği olduğu değirmenler hiç boş kalmaz, mısır götürenler sıraya girerek saatlerce hatta günlerce sıra bekledikleri olurdu. Gece sabahlara kadar sıra
bekleyenler olduğu gibi, sıranın kendisine daha çabuk gelmesi için gece yarısından sonra değirmene gidip sıraya girenler de bulunurdu.
Değirmenler genelde köyün ortak malı olup herkesin kullanımına açık idi. Bununla birlikte bazı ailelerin şahsi değirmenleri da bulunurdu.
Değirmenlerin bölgede bu kadar çok bulunması ve halkın bu ânları yaygın olarak kullanması halk arasında bu alanda bir kültürün gelişmesine, masal, hikâye ve değirmen
hatıraları olarak sözlü edebiyatın oluşumuna sebep olmuştur. 

Bu cümleden olarak değirmen ve çevreleri tekin olmayan yerler olarak bilinirdi. Değirmen çevresi ve ırmakların cinlerin mekânları olduğu inancı da
yaygındı. Özellikle geceleri değirmene giden kişilerin cin, peri ve vücudu tüylerle kaplı insan benzeri bir yaratık olan “karakonca” gördüklerini anlatırlardı. Bunlarla
karşılaştıklarını söyleyenlerin silahla ateş etmeye kalktıklarında yok olduklarını veya silahın tutukluk yaptığını ifade ederlerdi. Değirmen içinde cinlerin horon oynadığını,
kendisinin de bu horona alınarak sabaha kadar horon ettiğini, gün ağarırken cinlerin yok olmasıyla mısırını öğütüp geldiğini anlatanlar da bulunurdu. Uzun kış gecelerinde
oturup sohbete dalanlar, bu hadiseleri çokça abartarak anlatır, dinleyiciler de heyecan ve ürpertiyle dinlerdi. 

Yağışların az olduğu zamanlarda değirmeni çalıştıracak su yetersiz olduğu için değirmenler çalışmaz, yağış esnasında ilk giden değirmeni çalıştırır, sonra gelenler de sıraya
girerdi. Sıraya girmeye nöbete girmek, sıranın kendisine gelmesine nöbet almak denirdi. 

 


Bozulan değirmenin tamiri erkeklerin işi, değirmene gidip mısır öğütmek de kadınların işi olarak görülürdü. Mısırı omuzlayan kadın sepete yerleştirdiği gibi değirmenin
yolunu tutardı. Mısır öğütülürken orada oturulur, sırasını bekleyen diğer kadınlarla sohbet başlardı. Bu sırada köy işleri, kavgalar, dövüşler, Kimin uşağı kimin kızını seviyor?
Kim kiminle kavgalıdır? Hangi gelin kaynanasıyla barışıktır veya kavgalıdır? Görümcelerin arası nasıldır? Gurbetten gelenler, askere gidenler, düğünler, bayramlar, nişanlar, söz
kesmeler, alınan hediyelerden tutun da kimin ne giydiği, ne çıkardığına kadar her şey konuşulurdu. Konuşulanlar  arasında ekonomi de bulunurdu; Piyasanın pahalılığından,
fındığın, mısırın fiyatından, hamsinin bolluğu veya kıtlığından hep bahsedilirdi. Ara sıra türkü de söylenirdi. 


Hatta bazen hiç olmadık bir haber uydurulur, buna “Değirmen haberi, değirmen kazatası” denirdi. Hâsılı değirmen kadınların toplantı yeri, sosyalleşme mekânları idi.
Çay tarımının yöreye gelişi ve çayın maddi getirisinin yüksekliği sebebiyle mısır tarlaları hızla çay tarlasına dönüştürülmeye başlandı. Çay ürününün getirisi ile halkın
refah seviyesi yükselince hazır satın alınan buğday unu tercih edilir oldu. Mısır ekim ve üretiminin azalması tedricen değirmenlerin de terk edilmesini beraberinde getirdi. Yıldan
yıla çay tarlalarının artması, mısır tarlalarının küçülmesine ve yok olmasına sebep oldu. Bu arada biraz da eskiye özlem ve nostalji anlayışıyla mısır ekmeği ve mısırdan yapılan
mahalli muhlama için ihtiyaç duyulan mısır unu hazır olarak satın alınır oldu. Halkın bu tercihi değirmenlerin harap olmasına ve yıldan yıla yıkılarak ortadan kalkmalarına sebep
olmaya başladı. Son yıllarda bazı köylerdeki değirmenler kullanılmazsa bile eski günlerin hatırasını yaşatma anlayışıyla onarıldıysa da bu devede kulak mesabesinde
kaldı. Hele bazı onarımlar sırasında değirmenlerin seramik ve fayans ile kaplanması malesef mekânın orijinalliğini ortadan kaldırdı.


Tarihin şahitleri olan ve atalarımızın hatıralarıyla yoğrulan Kalkandere değirmenlerinden çok azı günümüzde ayakta kalmayı başardı. Bunların envanterinin çıkarılması,
Kaymakamlık ve Özel İdare tarafından geleceğe taşımak adına aslına uygun olarak tamir edilmeleri yöremiz adına güzel bir hizmet olacaktır.

 

 

Yazar/Haber : İshak Güven Güvelioğlu

 

Karadereden Kalkandereye Kitabında İlçemize ait ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz. 

https://www.kitapyurdu.com/kitap/kalkandere-karadereden-kalkandereye-tarih-halkiyat-ve-sahsiyetler/655572.html&filter_name=karadereden+kalkandereye

 İshak Güven Güvelioğlu

RİZE ARAŞTIRMALARI VAKFI


 

Kalkandere’de Okul Müdürünün Görevlendirilmesi İptal Edildi

Şişli Cevahir AVM’nin yanında, doğanın yeşili ve horonun coşkusuyla buluşmaya davetlisiniz!

Ok mu, Yay mı? Yoksa İkisi Birden mi?

Sayın Muhammet Burak Katrancıoğlu, İlçemizdeki Eğitim Kurumlarını Yerinde İnceledi

Aydın Mertayak; Sevgili Kalkandere'liler

Sayın Muhammet Burak Katrancıoğlu'nun 2025-2026 Eğitim Öğretim Yılı Mesajı

2025-2026 Eğitim-Öğretim Yılına Hazırız!

Sayın Muhammet Burak Katrancıoğlu; Ormanlı İlk-Ortaokulu Ziyaret Etti

Kalkandere'de “Dijital Dünyanı Yönet, Hayatı Kaçırma” Eğitimi ve Dünya Yürüyüş Günü Etkinliği Düzenlendi

Kalkandere Belediyesi Eylül Ayı Belediye Meclisi Toplantısını Gerçekleştirdi

Hamsi ve İstavrit Rize'li vatandaşın Sofrasını Süsler Oldu

Kalkandere İlçe Milli Eğitim Müdürü İlçe Zümre Alan Toplantılarını Yerinde Ziyaret Etti

Rize Eğitim Bir-Sen’in kıymetli başkanı, Sayın Adnan Yığcı, Aydın Mertayak'ı Ziyaret Etti

Katrancıoğlu; Çayırlı İlk-Ortaokulu ile Şehit Fikret Metin Öztürk Çok Programlı Anadolu Lisesini ziyaret etti

Kalkandere Vakfı Başkanı İsan İBAR'dan Kandil Mesajı

Kalkandere Kaymakamı Sayın Muhammet Burak Katrancıoğlu, Dağdibi İlk/Ortaokulu’nu ziyaret etti

Sayın Mehmet Yılmaz, Yeni Mahalle ve Kuruköy Mahallesi’nde Yapılan Çalışmaları Kontrol Etti

Bir Yanlışı Düzeltmek Gerekir

Kalkandere Kaymakamı Sayın Muhammet Burak Katrancıoğlu, Atatürk İlk-Ortaokulu’nu ziyaret etti

Kalkandere'de 30 Ağustos Zafer Bayramı’nın 103. yıl Dönümünü Gururla Kutlandı

Muhammet Burak KATRANCIOĞLU, Yeniköy, Yeşilköy ve Esendere Köylerinde İncelemelerde Bulundu

Rize Balıkçılar Köyü’nde Kafes Balık Çiftliklerine Tepki: “Kimsenin Babasının Denizi Değil Burası”

Sayın Muhammet Burak KATRANCIOĞLU, Mehmet YILMAZ’ı makamında ziyaret Etti

Kalkandere Kaymakamımız Muhammet Burak Katrancıoğlu'dan Kalkandere Spor Kulübüne Ziyaret

Muhammet Burak KATRANCIOĞLU, Çayırlı Köyü ve Kayabaşı Köyü’nde İncelemelerde Bulundu

TBMM ESKİ BAŞKANI KAHRAMAN’DAN BAŞKAN METİN’E ZİYARET

ANDON İÇME SUYU GÖLET PROJESİNDE ÇALIŞMALAR DEVAM EDİYOR

KATRANCIOĞLU, İlçe Müftüsü Mehmet Emin ALBAYRAK ile Birlikte İlçemiz Yolbaşı Köyünde Bir dizi Ziyarette Bulundu

KATRANCIOĞLU, Ünalan Köyünü Ziyaret Ederek Vatandaşlarla Bir Araya Geldi

Kaymakamımız Sayın Muhammet Burak KATRANCIOĞLU, Kalkandere İlçe Jandarma Komutanlığını Ziyaret Etti

Yükleniyor

Kalkandere’de Okul Müdürünün Görevlendirilmesi İptal Edildi

Ok mu, Yay mı? Yoksa İkisi Birden mi?

Sayın Muhammet Burak Katrancıoğlu, İlçemizdeki Eğitim Kurumlarını Yerinde İnceledi

Aydın Mertayak; Sevgili Kalkandere'liler

Sayın Muhammet Burak Katrancıoğlu'nun 2025-2026 Eğitim Öğretim Yılı Mesajı

2025-2026 Eğitim-Öğretim Yılına Hazırız!

Kalkandere'de “Dijital Dünyanı Yönet, Hayatı Kaçırma” Eğitimi ve Dünya Yürüyüş Günü Etkinliği Düzenlendi

Kalkandere Belediyesi Eylül Ayı Belediye Meclisi Toplantısını Gerçekleştirdi

Kalkandere İlçe Milli Eğitim Müdürü İlçe Zümre Alan Toplantılarını Yerinde Ziyaret Etti

Katrancıoğlu; Çayırlı İlk-Ortaokulu ile Şehit Fikret Metin Öztürk Çok Programlı Anadolu Lisesini ziyaret etti

Şişli Cevahir AVM’nin yanında, doğanın yeşili ve horonun coşkusuyla buluşmaya davetlisiniz!

Hamsi ve İstavrit Rize'li vatandaşın Sofrasını Süsler Oldu

Rize Balıkçılar Köyü’nde Kafes Balık Çiftliklerine Tepki: “Kimsenin Babasının Denizi Değil Burası”

TBMM ESKİ BAŞKANI KAHRAMAN’DAN BAŞKAN METİN’E ZİYARET

ANDON İÇME SUYU GÖLET PROJESİNDE ÇALIŞMALAR DEVAM EDİYOR

Çaykur’ dan Çayda Devrim: Mavi Yemişli ve Fonksiyonel Ürünler Yolda

Yokuş Yukarı Hayaller: Her Şeyi Başaramazsınız ve Bu, Olumsuz Bir Durum Değildir

RİDEF; 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü Mesajı

II. Sürgün Öncesi ÇAYKUR'dan Açıklama

Kalkandere Vakfı ve Derneği Başkanı İSAN İBAR'dan Kurban Bayramı Mesajı

Kalkandere Kaymakamımız Muhammet Burak Katrancıoğlu'dan Kalkandere Spor Kulübüne Ziyaret

Kalkanderespor'da Alt Yapı Seçmeleri Başlıyor

Kalkandere Spor Kulübü Forma Sponsoru Öz Nakliyat Yurt İçi Lojistik Müdürü Nuri Kaptan'dan Başkan Mehmet Yılmaz'a Ziyaret.

19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı, Futbol Turnuvası Şampiyonu Kalkanderespor Oldu

Kalkanderespor Erteleme Maçında Bugün Sahasında Madenli Belediyespor'u Konuk Edecek

Kalkanderespor Deplasmanda Galib Gelerek Rahat Bir Nefes Aldı

Kalkanderespor Sahasında Rize Belediyespor'a Mağlup Oldu

Süper Amatör Liginde Heyacan Dolu Maç Yolbaşıspor-Kalkanderespor

Kalkanderespor Bugün Sahasında Ardeşenspor'u Konuk Edecek

Kalkanderespor 3 Golle Güldü

LİG TABLOSU

Takım O G M B Av P
1.Galatasaray 5 5 0 0 14 15
2.Trabzonspor 4 3 0 1 3 10
3.Antalyaspor 5 3 2 0 1 9
4.Göztepe 4 2 0 2 5 8
5.Konyaspor 4 2 1 1 5 7
6.Fenerbahçe 3 2 0 1 4 7
7.Alanyaspor 4 2 1 1 2 7
8.Samsunspor 4 2 1 1 1 7
9.Beşiktaş 3 2 1 0 0 6
10.Gazişehir Gaziantep 4 2 2 0 -4 6
11.Eyüpspor 5 1 3 1 -5 4
12.Kasımpaşa 4 1 3 0 -2 3
13.Fatih Karagümrük 4 1 3 0 -5 3
14.İstanbul Başakşehir 3 0 1 2 -1 2
15.Kayserispor 3 0 1 2 -4 2
16.Kocaelispor 4 0 3 1 -4 1
17.Rizespor 3 0 2 1 -5 1
18.Gençlerbirliği 4 0 4 0 -5 0