ÇAY BİTKİSİNİN YETİŞME KOŞULLARI

Çay bitkisi (camellia sinensis L.) genelde bol yağışlı ve yağışın yıl içerisindeki
dağılımı düzgün, sıcak ve toprak reaksiyonu (ph) asit olan (Ph 4,5-6,0)
yörelerde ekonomik olarak yetiştirilebilmektedirler. Çayın ekolojik istekleri
dikkate alındığında, çayın ülkemizde Doğu Karadeniz bölgesinde ekonomik
olarak yetiştirebileceği anlaşılmış ve yörede çay tarımı için gerekli girişimler
1930’lu yıllarda başlamıştır.

Türkiye’de ilk çaylıklar 1938 yılında tohumdan yetiştirilen fidanlarla
kurulmuş, daha sonraki yıllarda çay tarımı yapılan alanlar hızla artmış
700.000 da’ a kadar ulaşılmış ancak 2008 krizden sonra çay tarımı yapılan
alanlarda gerileme olmuş ve günümüzde 830.000 da’ lık bir alana ulaşmıştır.

Çay bitkisinin genetik özellikleri ve bölgenin coğrafik yapısı göz önüne
alındığında, çay sahalarının genişlemesinin mümkün olmayacağı
düşünülse de, günümüzde çay bitkisi Doğu Karadeniz Bölgesinde doğuda
Gürcistan sınırında yer alan Sarp’tan başlayan ve Batı’da Fatsa’ya kadar
uzanan alan içerisinde yetiştirilmektedir. Gürcistan sınırından Trabzon’un
Araklı deresine kadar olan Karadeniz kıyı şeridinde ortalama 7-8 km,
yer yer 30 km içerilere kadar giren ve genellikle 400-500 m yüksekliklere
kadar uzanan bölge ekonomik yönden en önemli çay tarımı alanlarını
oluşturmaktadır. Çay bitkisi kalsiyum sevmeyen (Kalsifuj) bir bitkidir. O nedenle gelişme
ortamının asit tepkimeli olması istenir. Ülkemizde çay yetiştiriciliği için
toprak reaksiyonunun 4,5-6 Aralığında olması istenir. Çay bitkisinde gelişme
toprak Ph’sı kuvvetli asit ya da alkalin yöne doğru değiştikçe gerilemekte
ve yaş yaprak verimi ve kalitesi önemli oranda düşmektedir. Toprakta Ph
herhangi bir nedenle 4’ün altına düştüğünde, çay bitkisi normal gelişemez
ve kaliteli yaş yaprağı alınamaz. Bu durumda ise kaliteli ürün yetiştirilmesi
olanaksız hale gelir.  Bu kadar öneme sahip bir bitkinin yetiştirildiği toprakların verimlilik durumlarının bilinmesinin yanı sıra bu verimliliğin devam edip etmediğinde izlenmesi gerekmektedir. Türkiye genelinde birçok özellikleriyle ayrıcalık gösteren çay tarımı yapılan toprakların verimlilik özelliklerinin saptanması ve zaman içinde bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değişim olup olmadığının bilinmesi çok önemlidir.

Çay bitkisi tohumla ve çelikle üretilir. Ülkemizde çaylıkların tamamına yakın bölümü tohumla üretilmiştir. Çay bitkisi hermafrodid bir bitki olmasına rağmen çoğunlukla yabancı döllenme ile çoğalır ve bu yüzden geniş ölçüde bir melezleşme söz konusudur. Bu melez tiplerden kimileri ülkemiz koşullarına uyum sağlamış ve iyi denilebilecek miktarda ürün vermektedir. Fakat yine de yeterli olmamaktadır o nedenle bir çay bahçesinde birbirinden farklı yaprak şekli, çiçek açma zamanı, verimi, boyu, niteliği bakımından 30 çay tipinin bulunması durumu söz konusudur.